Ostatnimi czasy wiele słyszy się o neuroróżnorodności. Pod pojęciem tym kryje się szeroki wachlarz cech, którymi różnią się nasze mózgi: towarzyskość, uwaga, pamięć, nastrój i wiele innych. Zdarza się, że cechy te układają się w specyficzne trudności, które często występują razem. Najczęstszymi tego typu zespołami cech są ADHD i spektrum Autyzmu. Zarówno ADHD (Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Deficytem Uwagi), jak i autyzm (Spektrum Zaburzeń Autystycznych) to schorzenia neurobiologiczne, które mogą wpływać na różne aspekty funkcjonowania człowieka. Zrozumienie procesów diagnostycznych i opcji terapeutycznych, w tym terapii poznawczo-behawioralnej (CBT), jest kluczowe dla skutecznej kontroli tych zaburzeń w celu łatwiejszego funkcjonowania na co dzień.
Diagnostyka ADHD
Diagnostyka ADHD opiera się na ocenie objawów zgodnie z kryteriami zawartymi w DSM-5. Główne objawy ADHD to:
1. Problemy z uwagą (trudności w koncentracji, łatwe rozpraszanie się).
2. Nadmierna aktywność (niemożność usiedzenia w miejscu, nadmierna ruchliwość).
3. Impulsywność (działanie bez zastanowienia, trudności w czekaniu na swoją kolej).
Cechy te mogą skutecznie utrudniać nam codzienne funkcjonowanie, szczególnie w miejscach takich jak szkoła czy miejsce pracy, gdzie wymaga się punktualności, rzetelności, skupienia, a często także zachowania spokoju i siedzenia wiele godzin w jednym miejscu. Ważne jest zatem zdiagnozowanie ADHD już na stosunkowo wczesnym etapie życia. Proces diagnostyczny zwykle obejmuje:
1. Wywiad kliniczny, czyli szczegółową rozmowę z pacjentem i jego rodziną.
2. Użycie kwestionariuszy i skal oceny, czyli narzędzi do oceny nasilenia objawów.
3. Obserwację behawioralną, czyli analizę zachowania pacjenta w różnych kontekstach.
4. Ocenę medyczną służącą wykluczeniu innych potencjalnych przyczyn objawów.
Diagnostyka Autyzmu
W przypadku zaburzeń ze spektrum autyzmu również ważne jest odpowiednio wczesne ich wykrycie w celu szybkiego wdrożenia praktyk terapeutycznych, ułatwiających funkcjonowanie, szczególnie w relacjach społecznych. Diagnoza autyzmu także opiera się na kryteriach DSM-5 i obejmuje ocenę w następujących obszarach:
1. Deficyty w komunikacji społecznej: trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji, ograniczona zdolność do komunikacji niewerbalnej.
2. Ograniczone, powtarzalne wzorce zachowań: rytuały, uporczywe zainteresowania.
Etapy diagnozy autyzmu obejmują:
1. Wczesne przesiewowe testy czyli kwestionariusze dla rodziców i nauczycieli.
2. Ocenę kliniczną: rozmowy z rodzicami, obserwacje dziecka, testy diagnostyczne.
3. Testy rozwojowe: ocena zdolności poznawczych i językowych.
Terapia ADHD
Terapia ADHD często obejmuje podejście wieloaspektowe, łączące farmakoterapię, terapię behawioralną i terapię poznawczo-behawioralną (CBT):
1. Farmakoterapia: leki poprawiające koncentrację oraz zmniejszające nadpobudliwość.
2. Terapia behawioralna: techniki zarządzania zachowaniem, programy wzmacniania pozytywnego.
3. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): CBT pomaga pacjentom z ADHD w rozwijaniu umiejętności zarządzania uwagą, organizacją i impulsywnością poprzez modyfikowanie niekorzystnych wzorców myślenia i zachowania.
4. Psychoedukacja: edukacja pacjentów i ich rodzin na temat ADHD i strategii radzenia sobie.
5. Wsparcie szkolne: indywidualne programy edukacyjne (IEP), modyfikacje środowiska nauki.
Jeśli chciałbyś/chciałabyś dowiedzieć się więcej na temat ADHD u osób dorosłych, przeczytaj na naszej stronie artykuł Czy mogę mieć ADHD? Po czym poznasz ADHD u dorosłych?
Terapia Autyzmu
Terapia autyzmu jest również zróżnicowana i dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta, obejmując elementy CBT:
1. Terapia behawioralna: Stosowana Analiza Zachowania (ABA), która koncentruje się na wzmacnianiu pożądanych zachowań.
2. Terapia mowy i języka służąca poprawie umiejętności komunikacyjnych.
3. Terapia zajęciowa czyli rozwój umiejętności motorycznych i adaptacyjnych.
4. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): CBT jest stosowana w celu pomocy pacjentom w radzeniu sobie z lękiem, depresją i innymi problemami emocjonalnymi poprzez modyfikację negatywnych myśli i zachowań.
5. Wsparcie edukacyjne: indywidualne podejście w szkole, integracja w grupie rówieśniczej.
6. Farmakoterapia - w razie potrzeby, leki mogą być stosowane do zarządzania specyficznymi objawami, takimi jak lęk czy nadpobudliwość.
Wsparcie dla Rodzin
Zarówno w przypadku ADHD, jak i autyzmu, kluczowe jest wsparcie dla rodzin. Często to bowiem właśnie członkowie rodzin stanowią największe wsparcie dla pacjentów, ale również i oni najczęściej mierzą się z trudnościami wynikającymi z odmiennego funkcjonowania. Wsparcie dla rodziny służy zbudowaniu bezpiecznej przystani dla pacjenta, która ułatwi mu radzenie sobie z zaburzeniem. Może ono obejmować grupy wsparcia, takie jak spotkania i fora dyskusyjne dla rodziców i opiekunów, Konsultacje rodzinne, terapie i szkolenia dla całej rodziny oraz powiększanie zasobów edukacyjnych poprzez ułatwianie dostępu do informacji i materiałów edukacyjnych.
Diagnostyka i terapia ADHD oraz autyzmu to procesy wymagające współpracy wielu specjalistów oraz zaangażowania rodziny i samego pacjenta. Włączenie terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) do planu leczenia może przynieść znaczące korzyści, pomagając pacjentom w radzeniu sobie z objawami i przyczyniając się do poprawy funkcjonowania. Skuteczne zarządzanie tymi zaburzeniami pozwala na znaczną poprawę jakości życia i lepsze funkcjonowanie w codziennych aktywnościach. Jeśli podejrzewasz u siebie lub swojego dziecka ADHD lub autyzm, ważne jest skonsultowanie się z profesjonalistą. W naszym Centrum przeprowadzimy odpowiednią diagnostykę i zaproponujemy adekwatne formy terapii.
"Czy mam autyzm lub ADHD?"
Jeśli zauważasz u siebie objawy pasujące do opisu neuroróżnorodności możesz skorzystać z profesjonalnej diagnostyki i dowiedzieć się więcej o sobie, a także o sposobach na trudności, których doświadczasz. Decyzja o diagnozie nie jest wymogiem lecz wyborem. Warto ją rozważyć także profilaktycznie - aby uniknąć wtórnych problemów takich jak depresja czy zaburzenia lękowe bardzo często współwystępujących z neuroróżnorodnością. Diagnoza zwykle wnosi nowe spojrzenie na siebie, ułatwia porozumienie z ludźmi, wiąże się z odbarczeniem i ulgą, choć nierzadko także z żalem, że do tej pory nie jej nie było i to jacy jesteśmy nie było dobrze rozumiane przez otoczenie.
Specjaliści w Centrum Od nowa wykonują diagnostykę ADHD, współpracują ze sobą w zakresie farmakoterapii (gdy ta jest wskazana) oraz pomocy psychologicznej. W zakresie diagnostyki spektrum autyzmu współpracujemy z zaprzyjaźnionymi ośrodkami. W obu przypadkach prowadzimy działania wspierające (ADHD i spektrum autyzmu nie oznacza, że niezbędna jest psychoterapia, ale wiele metod poznawczo-behawioralnych świetnie odpowiada na trudności z jakimi borykają się neuroróżnorodne osoby). Terapia poznawczo-behawioralna dzięki swojej logicznej formie, bazującej na konkretach i faktach często bardzo dobrze współgra z odbiorem świata przez osoby ze spektrum autyzmu. Techniki behawioralne często pozwalają wypracować przydatne nawyki osobom z ADHD mającym trudności ze skupieniem uwagi, pamięcią czy organizacją czasu u osób z ADHD. Psychoterapię szczególnie warto podjąć jeśli współwystępują trudności takie jak depresja, zaburzenia lękowe, OCD, uzależnienia czy bezsenność.
Opracowanie: Agnieszka Wochal (studentka psychologii, stażystka pod opieką merytoryczną w zespole "Od nowa"), Olga Dembska (certyfikowany psychoterapeuta).
Bibliografia
- Barkley, R. (2020). ADHD. Podjąć wyzwanie. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Keltner, D., Oatley, K., Jenkins, J. M. (2021). Zrozumieć emocje. Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Grandin, T., Panek, R. (2021). Mózg autystyczny. Podróż w głąb niezwykłych umysłów. Copernicus Center Press
- Attwood, T. (2019). Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik. Wydawnictwo Harmonia.
